فصل دوم: گونه های نام های خدا
2 / 1 نام های لفظی
2 / 2 نام های تکوینی
فصل دوم: گونه های نام های خدا2 / 1نام های لفظیامام علی علیه السلام :هیچ حرفی نیست ، جز آن که نامی از نام های خداوند عز و جل است .
امام صادق علیه السلام :این «کهیعص» (1) نام های مقطّع خداست .
2 / 2نام های تکوینیامام علی علیه السلام :منم نام های زیبای خدا و مَثَل های والا و نشانه های سترگ او .
امام علی علیه السلام :ما نام ذخیره شده و پنهان هستیم . ما نام های زیبایی هستیم که چون خداوند عز و جل بدانها خوانده شود ، جواب می دهد . ما نامِ نگاشته بر عرش خداییم .
.
1- .اشاره به آیه اوّل سوره مریم است .
ص: 172
الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِهِ تَعالی : «تَبَرَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلَلِ وَ الاْءِکْرَامِ» (1) : نَحنُ جَلالُ اللّهِ وکَرامَتُهُ الَّتی أَکرَمَ اللّهُ العِبادَ بِطاعَتِنا . (2)
الإمام الصادق علیه السلام :مِنَّا . . . الاِسمُ المَخزونُ وَالعِلمُ المَکنونُ . (3)
عنه علیه السلام فی زِیارَهِ أَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : السَّلامُ عَلَی اسمِ اللّهِ الرَّضِیِّ ، ووَجهِهِ المُضیءِ . (4)
الإمام الرضا علیه السلام :إِذا نَزَلَت بِکُم شِدَّهٌ فَاستَعینوا بِنا عَلَی اللّهِ ، وهُوَ قَولُ اللّهِ : «وَلِلَّهِ الأَْسْمَاءُ الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا» (5) قالَ أَبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام : نَحنُ وَاللّهِ الأَسماءُ الحُسنی ، الَّذی لا یُقبَلُ مِن أَحَدٍ إِلاّ بِمَعرِفَتِنا ، قالَ: «فَادْعُوهُ بِهَا» . (6)
الإمام الهادی علیه السلام :نَحنُ الکَلِماتُ الَّتی لا تُدرَکُ فَضائِلُنا ولا تُستَقصی . (7)
راجع : بحار الأنوار : ج24 ص173 باب «إنّهم علیهم السلام کلمات اللّه وولایتهم الکلم الطیّب» .
.
1- .الرحمن : 78 .
2- .تفسیر القمّی : ج 2 ص 346 ، بصائر الدرجات : ص 312 ح 12 کلاهما عن سعد بن ظریف ، بحار الأنوار : ج 24 ص 196 ح 20 .
3- .بحار الأنوار : ج 3 ص 137 عن المفضّل بن عمر .
4- .الإقبال : ج 3 ص 133 ، المزار للشهید الأوّل : ص 94 کلاهما عن محمّد بن مسلم ، فرحه الغریّ : ص 47 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام زین العابدین علیه السلام بزیاده «نور» قبل «وجهه» ، بحار الأنوار : ج 100 ص 306 .
5- .الأعراف : 180 .
6- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 42 ح 119 ، الکافی : ج 1 ص 143 ح 4 عن معاویه بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلامنحوه ولیس فیه صدره ، الاختصاص : ص 252 ولیس فیه ذیله من «قالَ أبو عبد اللّه علیه السلام» ، بحار الأنوار : ج 94 ص 5 ح 7 .
7- .الاحتجاج : ج 2 ص 499 ح 331 ، الاختصاص : ص 94 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 400 ، تحف العقول : ص 479 نحوه ، بحار الأنوار : ج 24 ص 174 ح 1 .
ص: 173
امام باقر علیه السلام درباره سخن خدای متعال : «خجسته است نام پروردگار پرجلالِ با کرامت» : ما جلال خدا و کرامت اوییم که خداوند، بندگانش را به اطاعت از ما، گرامی داشته است .
امام صادق علیه السلام :از ماست ... نام ذخیره شده و دانش نهفته .
امام صادق علیه السلام در زیارت امیر مؤمنان علیه السلام : سلام بر نام پسندیده خدا و سیمای نورافشان او .
امام رضا علیه السلام :چون سختی، بر شما فرود آمد ، به واسطه ما از خدا کمک بجویید و این، همان گفته خداست : «و نام های زیبا از آنِ خداست ، پس او را بدانها بخوانید» . امام صادق علیه السلاممی گوید : «به خدا سوگند ، ما نام های زیباییم که از هیچ کس، [عملی] پذیرفته نمی شود ، جز با شناخت ما [ و همین است که خداوند] فرمود : «پس بدانها بخوانیدش» » .
امام هادی علیه السلام :ما کلمه هایی هستیم که فضیلت هایمان، درک نمی شود و به شماره درنمی آید .
.
ص: 174
2 / 3المُستَأثَرُ مِنَ الأَسماءِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی دُعائِهِ المُسَمّی بِالأَسماءِ الحُسنی : یا اللّهُ وَأَسأَلُکَ بِاسمِکَ الَّذی لا یُحیطُ بِهِ عِلمُ العُلَماءِ ، یا اللّهُ وَأَسأَ لُکَ بِاسمِکَ الَّذی لا یَحویهِ حُکمُ الحُکَماءِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إِنَّ للّهِِ تَعالی أَربعَهَ آلافِ اسمٍ : أَلفٌ لا یَعلَمُها إِلاَّ اللّهُ ، وأَلفٌ لا یَعلَمُها إِلاَّ اللّهُ وَالمَلائِکَهُ ، وأَلفٌ لا یَعلَمُها إِلاَّ اللّهُ وَالمَلائِکَهُ وَالنَّبِیّونَ ، وأَمَّا الأَلفُ الرّابِعُ فَالمُؤمِنونَ یَعلَمونَهُ : ثَلاثُمِئَهٍ مِنها فِی التَّوراهِ ، وثَلاثُمِئَهٍ فِی الإِنجیلِ ، وثَلاثُمِئَهٍ فِی الزَّبورِ ، ومِئَهٌ فِی القُرآنِ ، تِسعهٌ وتِسعونَ ظاهِرَهٌ ، وواحِدٌ مَکتومٌ ، مَن أَحصاها دَخَلَ الجَنَّهَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :ما قالَ عَبدٌ قَطُّ إِذا أَصابَهُ هَمٌّ وحُزنٌ : «اللّهُمَّ إِنّی عَبدُکَ وَابنُ عَبدِکَ وَابنُ أَمَتِکَ ، ناصِیَتی بِیَدِکَ ، ماضٍ فِیَّ حُکمُکَ ، عَدلٌ فِیَّ قَضاؤُکَ ، أَسأَ لُکَ بِکُلِّ اسمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیتَ بِهِ نَفسَکَ ، أَو أَنزَلتَهُ فی کتابِکَ ، أَو عَلَّمتَهُ أَحَدا مِن خَلقِکَ ، أَوِ استَأثَرتَ بِهِ فی عِلمِ الغَیبِ عِندَکَ ، أَن تَجعَلَ القُرآنَ رَبیعَ قَلبی ، ونورَ صَدری ، وجَلاءَ حُزنی ، وذَهابَ هَمّی» إِلاّ أَذهَبَ اللّهُ عز و جل هَمَّهُ ، وأَبدَلَهُ مَکانَ حُزنِهِ فَرَحا . (3)
الإمام الصادق علیه السلام لِمَن قالَ لَهُ : یَدخُلُنِی الغَمُّ : أَکثِر من أَن تَقولَ : «اَللّهُ اللّهُ رَبّی لا أُشرِکُ بِهِ شَیئا» ، فَإذا خِفتَ وَسوَسَهً أَو حَدیثَ نَفسٍ فَقُل : «اللّهُمَّ إِنّی عَبدُکَ وَابنُ عَبدِکَ وَابنُ أَمَتِکَ ، ناصِیَتی بِیَدِکَ ، عَدلٌ فِیَّ حُکمُکَ ، ماضٍ فِیَّ قَضاؤُکَ ، اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ بِکُلِّ اسمٍ هُوَ لَکَ أَنزَلتَهُ فی کِتابِکَ ، أَو عَلَّمتَهُ أَحَدا مِن خَلقِکَ ، أَوِ استَأثَرتَ بِهِ فی عِلمِ الغَیبِ عِندَکَ ، أَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، وأَن تَجعَلَ القُرآنَ نورَ بَصَری ، ورَبیعَ قَلبی ، وجَلاءَ حُزنی ، وذَهابَ هَمّی ، اللّهُ اللّهُ رَبّی لا أُشرِکُ بِهِ شَیئا» . (4)
.
1- .البلد الأمین : ص 415 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 259 ح 1 .
2- .عوالی اللآلی : ج 4 ص 106 ح 157 ، بحار الأنوار : ج 4 ص 211 ح 6 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 2 ص 168 ح 4318 ، صحیح ابن حبّان : ج 3 ص 253 ح 972 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 690 ح 1877 ، المعجم الکبیر : ج 10 ص 169 ح 10352 کلّها عن عبد اللّه بن مسعود ، کنز العمّال : ج 2 ص 122 ح 3434 ؛ الدعوات: ص 55 ح 140 ، مکارم الأخلاق : ج 2ص 155 ح 2382 ، مصباح المتهجّد : ص 509 ح 588 عن الإمام الکاظم علیه السلام والثلاثه الأخیره نحوه، بحار الأنوار : ج 90 ص 201 ح 32 .
4- .الکافی : ج 2 ص 561 ح 16 عن سعید بن یسار ، بحار الأنوار : ج 86 ص 311 ح 63 نقلاً عن مهج الدعوات .
ص: 175
2 / 3 نام های انحصاری خدا
2 / 3نام های انحصاری خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در دعایش به نام «أسماء الحُسنی (نام های زیبا)» : ای خدا ! و از تو می خواهم به نامی که دانشِ دانشمندان، بدان احاطه ندارد ، ای خدا ! و از تو می خواهم به اسمی که حکمتِ حکیمان، آن را در بر ندارد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بی گمان ، خدا را چهار هزار نام است : هزار نام را جز خدا [کسی ]نمی داند و هزار نام را جز خدا و فرشتگان او، [کسی ]نمی داند و هزار نام را جز خدا و فرشتگان و پیامبران، [کسی ]نمی داند و هزار نام چهارم را مؤمنان [هم ]می دانند : سیصد نام از آنها، در تورات است و سیصد نام دیگر، در انجیل است و سیصد نام، در زبور است و صد نام دیگر، در قرآن است که 99 عدد از آنها، آشکار و یکی پنهان است . هر که آنها را بر شمرَد ، به بهشت در می آید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هرگز بنده ای گرفتار نگرانی و اندوهی نمی شود و این دعا را نمی خواند، مگر آن که خداوند، نگرانی اش را از میان می برَد و به جای اندوهش ، سرور می نشاند : «خدایا ! من بنده تو و زاده بنده و کنیز تو هستم . اختیاردار من، تویی . حکم تو، بر من جاری است و قضایت درباره من، عادلانه است . به حقّ هر نامت که خود را به آن نامیده ای یا آن را در کتابت نازل کرده ای یا به کسی از خَلقت آموخته ای و یا آن را در علم غیبت، ویژه خودت نگه داشته ای ، از تو می خواهم که قرآن را بهار دلم و نور سینه ام و [سببِ] راندنِ اندوهم و از میان رفتنِ نگرانی ام قرار دهی» .
امام صادق علیه السلام به کسی که به ایشان گفت : غم بر من در آمده است : فراوان بگو : «خدا ، خدا ، پروردگار من است که هیچ چیزی را شریک او نمی گیرم» . و چون از وسواس یا حدیث نفس ترسیدی ، بگو : «خدایا! من بنده تو و پسر بنده و کنیز توام . اختیاردار من تویی . حُکمت درباره من، عادلانه است و قضایت درباره من، جاری است . خدایا! به حقّ هر نامت که آن را در کتابت نازل کرده ای و یا به کسی از خلقت آموخته ای و یا آن را در علم غیبت، ویژه خودت نگه داشته ای ، از تو می خواهم که بر محمّد و خاندان او درود بفرستی و قرآن را نور دیده ام و بهار دلم و [سبب] راندنِ اندوهم و از میان رفتنِ نگرانی ام قرار دهی . [ ای] خدا ، خدا ! [ ای] پروردگارم که هیچ چیزی را شریک او نمی گیرم!» .
.
ص: 176
الإمام الکاظم علیه السلام فِی الدُّعاءِ : اللّهُمَّ إِنّی أَسأَ لُکَ بِکُلِّ اسمٍ هُوَ لَکَ سَمَّیتَ بِهِ نَفسَکَ ، أَو أَنزَلتَهُ فی شَیءٍ مِن کُتُبِکَ ، أَوِ استَأثَرتَ بِهِ فی عِلمِ الغَیبِ عِندَکَ ، أَو عَلَّمتَهُ أَحَدا مِن خَلقِکَ ، أَن تَجعَلَ القُرآنَ رَبیعَ قَلبی ، وشِفاءَ صَدری ، ونورَ بَصَری ، وذَهابَ هَمّی وحُزنی ؛ فَإِنَّهُ لا حَولَ ولا قُوَّهَ إِلاّ بِکَ . (1)
راجع : ج 6 ص 462 ح 5004 .
.
1- .مصباح المتهجّد : ص 509 ح 588 ؛ کنز العمّال : ج 2 ص 122 ح 3435 نقلاً عن ابن السنی فی عمل الیوم واللیله عن أبی موسی .
ص: 177
امام کاظم علیه السلام در دعا : خدایا! به حقّ هر نامت که خود را بدان نامیده ای و یا آن را در کتابی از کتاب هایت فرو فرستاده ای و یا در علم غیبت، ویژه خودت ساخته ای و یا آن را به فردی از خَلقت آموخته ای ، از تو می خواهم که قرآن را بهار دلم و شفای سینه ام و نور دیده ام و [سببِ] رفتنِ نگرانی و اندوهم قرار دهی ، که هیچ توان و نیرویی نیست ، مگر به [سبب سازیِ] تو .
ر . ک : ج 6 ص 463 ح 5004 .
.
ص: 178
الفصل الثالث: عدد أسماء اللّه3 / 1عَدَدُ الأَسماءِ اللَّفظِیَّهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إِنَّ فِی القُرآنِ تِسعَهً وتِسعینَ اسما ، مَن أَحصاها کُلَّها دَخَلَ الجَنَّهَ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إِنَّ للّهِِ تِسعَهً وتِسعینَ اسما ، مِئَهً إِلاّ واحِدا ، مَن أَحصاها دَخَلَ الجَنَّهَ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إِنَّ للّهِِ تَبارَکَ وتَعالی تِسعَهً وتِسعینَ اسما ؛ مِئَهً إِلاّ واحِدا، مَن أَحصاها دَخَلَ الجَنَّهَ، وهِیَ : اللّهُ، الإِلهُ ، الواحِدُ ، الأَحَدُ ، الصَّمَدُ (3) ، الأَوَّلُ ، الآخِرُ ، السَّمیعُ ، البَصیرُ، القَدیرُ، القاهِرُ ، العَلِیُّ ، الأَعلَی ، الباقِی ، البَدیعُ ، البارِئُ ، الأَکرَمُ، الظّاهِرُ، الباطِنُ، الحَیُّ، الحَکیمُ ، العَلیمُ ، الحَلیمُ ، الحَفیظُ ، الحَقُّ ، الحَسیبُ (4) ، الحَمیدُ ، الحَفیُّ ، الرَّبُّ ، الرَّحمنُ ، الرَّحیمُ ، الذَّارِئُ (5) ، الرَّزّاقُ ، الرَّقیبُ ، الرَّؤوفُ، الرَّائِی، السَّلامُ، المُؤمِنُ، المُهیمِنُ ، العَزیزُ ، الجَبّارُ ، المُتَکَبِّرُ ، السَّیِّدُ ، السُّبّوحُ (6) ، الشَّهیدُ ، الصّادِقُ ، الصّانِعُ ، الطّاهِرُ ، العَدلُ ، العَفُوُّ ، الغَفورُ ، الغَنِیُّ ، الغِیاثُ ، الفاطِرُ ، الفَردُ ، الفَتّاحُ ، الفالِقُ ، القَدیمُ ، المَلِکُ ، القُدّوسُ ، القَوِیُّ ، القَریبُ ، القَیّومُ ، القابِضُ ، الباسِطُ ، قاضِی الحاجاتِ ، المَجیدُ ، المَولَی ،المَنّانُ ، المُحیطُ، المُبینُ، المُقیتُ، المُصَوِّرُ، الکَریمُ ، الکَبیرُ ، الکافی ،کاشِفُ الضُّرِّ ، الوَترُ ، النُّورُ ، الوَهّابُ ، النّاصِرُ ، الواسِعُ ، الوَدودُ ، الهادِی ، الوَفِیُّ ، الوَکیلُ ، الوارِثُ ، البَرُّ ، الباعِثُ ، التَّوّابُ ، الجَلیلُ ، الجَوادُ ، الخَبیرُ ، الخالِقُ ، خَیرُ النّاصِرینَ ، الدَّیّانُ (7) ، الشَّکورُ ، العَظیمُ ، اللَّطیفُ ، الشَّافی . (8)
.
1- .تاریخ بغداد : ج 3 ص 422 الرقم 1553 عن أبی هریره وراجع بحار الأنوار: ج 4 ص 211 ح 6 .
2- .صحیح البخاری : ج 2 ص 981 ح 2585 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 2063 ح 6 ، سنن الترمذی : ج 5 ص 530 ح 3506 ، سنن ابن ماجه: ج 2 ص 1269 ح 3860، مسند ابن حنبل: ج 3 ص 91 ح 7627 کلّها عن أبی هریره، کنز العمّال: ج 1 ص 448 ح 1933؛ التوحید : ص 194 ح 8 عن سلیمان بن مهران عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 4 ص 209 ح 3 .
3- .الصَّمَدُ: الّذیانتهی إلیه السؤدد، وقیل: هو الدائم الباقی، وقیل: هو الّذی یُصمَد فی الحوائج ؛ أی یُقصَد (مجمع البحرین: ج 2 ص 1049).
4- .الحَسِیبُ : الکافی (النهایه : ج 1 ص 381) .
5- .الذَارئ : هو الّذی ذرأ الخلق ؛ أی خلقهم (لسان العرب : ج 1 ص 79 «ذرأ») .
6- .سُبّوح قُدّوس : یرویان بالفتح والضم والفتح أقیس والضمّ أکثر استعمالاً ، وهو من أبنیه المبالغه والمراد بهما التنزیه (النهایه : ج 2 ص 332 «سبح») .
7- .الدَیّانُ : القهّار ، وقیل : الحاکم والقاضی (النهایه : ج 2 ص 148 «دین») .
8- .التوحید : ص 194 ح 8 ، الخصال : ص 593 ح 4 ، عدّه الداعی : ص 299 کلّها عن سلیمان بن مهران عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 4 ص 186 ح 1 .